کوی دانشگاه تهران، لانه زنبور

کوی دانشگاه تهران

ساعت چهار صبح جمعه هجدهم تیرماه 1378 اتفاقی در خیابان امیرآباد تهران رخ داد که تاریخ اعتراضات دانشجویی و جنبش دانشجویی در ایران را با فصل کاملا جدیدی روبرو کرد. برای نخستین بار از تاسیس دانشگاه در ایران نیروهای انتظامی و لباس شخصی به بزرگترین خوابگاه دانشجویی ایران (کوی دانشگاه تهران ) یورش بردند، آنها ابتدا وارد ساختمان شماره چهارده، در چند قدمی در اصلی کوی شدند، بیشتر دانشجویان در این زمان در خواب بودند و هنوز از واقعه ای که در حال رخ دادن بود، اطلاعی نداشتند.

نیروهای مهاجم وارد ساختمانی شدند که بیش از یکصد اتاق کوچک داشت و در هر اتاق چهار دانشجو زندگی می کرد، درهای چوبی را با لگد می شکستند و با باتوم به جان دانشجویان می افتادند و دانشجویانی که با لباس راحت و گاه لباس زیر در تابستان داغ تهران در خواب بودند مبهوت و هراسناک سعی می کردند از اتاق ها فرار کنند.

گروهی از نیروهای انتظامی در جلوی در خروجی صف کشیده و تونلی ساخته بودند که دانشجویان در حال گریز از اتاق ها ناچار شوند از داخل آن عبور کند. هنگام عبور از تونل سیل باتوم و لگد به سر و بدن دانشجویان سرازیر می شد. حمله یک ساعت و نیم به طول انجامید، سپس نیروها به خیابان امیرآباد عقب نشستند.

ساعت 6:30 صبح، حمله مجدد به کوی دانشگاه آغاز شد.اینبار ساختمان های شماره 22، 4 و بقیه ساختمان ها. شیوه برخورد همان بود که در حمله اول صورت گرفته بود. کوی دانشگاه تهران محل زندگی بیش از ده هزار دانشجو از شهرهای مختلف ایران، بزرگترین مجتمع خوابگاهی در ایران می باشد.

توقیف روزنامه سلام که در تیتر اول خود اصلاح قانون مطبوعات را پیشنهاد سعید امامی اعلام می کرد، آغاز اعتراضات دانشجویان کوی دانشگاه بود. این اعتراضات به دانشگاه تبریز نیز گسترش یافت که موجب سرکوب شدید اعتراضات دانشجویان این دانشگاه شد.

مجموعه تحولات 18 تا 23 تیرماه، به کشته و زخمی شدن تعدادی از دانشجویان و مردم انجامید. تاکنون هیچ گونه آمار رسمی از تعداد کشته شدگان و آسیب دیدگان این واقعه ارائه نشده است، تنها یک نام رسما اعلام شد: عزت ابراهیم نژاد؛ دانشجوی سابق، سرباز و شاعر. او در خیابان امیرآباد در زد و خورد با لباس شخصی ها و نیروهای ویژه کشته شد. پیگیری پرونده او هیچ گاه به نتیجه روشنی نرسید.

چند ماه بعد دادگاهی برای واقعه کوی دانشگاه برگزار شد که در آن چند سرباز بعنوان متهم در دادگاه حاضر شدند، نتیجه پایانی دادگاه محکومیت یک سرباز بخاطر دزدیدن یک ماشین صورت تراش از کوی دانشگاه بود. همچنین فرهاد نظری فرمانده حمله به کوی دانشگاه تبرئه شد .

نمای دوم : ساعت بین 2 تا 3 بامداد دوشنبه 25 خرداد 1388 – ده سال بعد از حمله 18 تیرماه 78- دوباره کوی دانشگاه مورد حمله قرار می گیرد. اعتراضات به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری کوی دانشگاه را بار دیگر نا آرام کرده بود. درگیری میان دانشجویان و نیروهای ویژه انتظامی و لباس شخصی در خیابان امیرآباد ادامه داشت که نیروهای لباس شخصی با کمک نیروهای ویژه به داخل کوی هجوم بردند. چند ماه بعد از این حمله، فیلم مربوط به آن که توسط نیروهای لباس شخصی گرفته شده بود منتشر شد، که از وسعت و شدت این حمله خبر می داد. طی این حمله بر اساس اطلاعیه دفتر تحکیم وحدت، پنج دانشجو کشته شدند و بیش از یکصد تن از آنها به طبقه منفی چهار ساختمان وزارت کشور منتقل شدند که در این مکان مورد ضرب و شتم و شکنجه قرار گرفتند.

آخرین حکم دادگاه این واقعه در چند روز گذشته منتشر شده است. طی این حکم، چهارده دانشجو به احکامی مانند حبس، جریمه، شلاق و تعلیق محکوم شده اند و در احکام منتشر شده خبری از محکومیت مهاجمان دیده نمی شود.

دفتر تحکیم وحدت و هجده تیر 
دفتر تحکیم وحدت یکی از تشکل های فعال در جریانات بعد از هجده تیرماه بود. اولین بیانیه دفتر تحکیم، دعوت دانشجویان به تجمع اعتراضی در مقابل در اصلی دانشگاه تهران در روز شنبه نوزدهم تیر ماه بود و در این روز دفتر تحکیم و نمایندگان آن به شکل رسمی از بالاترین مقام کشور خواستار پاسخگویی شدند. 
علی افشاری که در زمان وقوع حوادث 18 تیرماه از اعضای دفتر تحکیم وحدت بود در مصاحبه ای با یورونیوز فارسی، به تلاش این تشکل برای حمایت از دانشجویان و جلوگیری از انحراف اعتراضات دانشجویی اشاره می کند. 
آقای افشاری می گوید محافظه کاری دولت محمد خاتمی و جریان محافظه کار حکومتی، از جمله عواملی بود که باعث شد خواسته دانشجویان در 18 تیر به سرانجام نرسد.

حضور علی افشاری در مصاحبه تلویزیونی و افشاگری های دفترتحکیم وحدت درباره فریب این تشکل و عدم اجرای وعده های داده شده، اهداف حمله به کوی دانشگاه و آینده جنبش دانشجویی از موضوعاتی است که درباره آنها با علی افشاری گفتگو کرده ایم.

چرخه تنبیه زنبورها

اصطلاح “ لانه زنبور” از دوران پهلوی دوم برای توصیف اعتراضات دانشجویان ساکن کوی به این مکان داده شده بود. اصطلاحی که به اعتقاد بسیاری، در دوران جمهوری اسلامی نیز بدون مصداق نمانده است.
حمله به کوی دانشگاه تهران در هر دو دوره ( 18 تیر 1378 و 25 خرداد 1388) از تشابهات بسیاری برخوردارد که فرضیه برنامه ریزی واحد از سوی افراد یا گروه طراحی کننده هر دو حمله را قوت می بخشد. 
هر دو حمله در ساعات بین دو تا چهار بامداد انجام شده است. شکل درگیری ها و ورود به کوی دانشگاه و حمله به ساختمان ها و حتی تونل ساختن برای ضرب و شتم دانشجویان کاملا مشابه و به طرز شگفت آوری یکسان است. 
انتقال دانشجویان به بازداشتگاه و ضرب و شتم آنان، عدم برگزاری دادگاه برای مسببان حمله، مشخص نشدن ضاربان دانشجویان کشته شده، صدور احکام زندان و جریمه برای دانشجویان و عدم صدور هیچ حکمی برای مسببان از مشابهت های دیگر هر دو حمله است. همچنین همراهی لباس شخصی ها با نیروهای ویژه در هر دو هجوم به کوی دانشگاه کاملا مشابه است.

هجده تیر از منظر شخصیت ها و گروههای سیاسی

رهبر جمهوری اسلامی 
آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، در روز دوشنبه 21 تیر ماه 78 در حالی که دانشجویان در محوطه دانشگاه تهران تجمع کرده بودند، نسبت به تهاجم به کوی دانشگاه موضع گیری کرد و طی سخنانی گفت: “… اين حادثه تلخ، قلب مرا جريحه دار كرد. حادثه غيرقابل قبولى در جمهورى اسلامى بود… مگر من بارها نگفته ام در اجتماعات كسانى كه مخالفند، هيچ كس نبايد رفتار خشونتآميز داشته باشد؟ چون اين، دشمن را خوشحال میكند. بارها ما اين حرف را گفتيم، چرا گوش نكردند؟! چرا گوش نمىكنند؟… اگر عكس مرا هم آتش زدند و يا پاره كردند، بايد سكوت كنيد… دشمنان اصلى ما در سازمانهاى جاسوسى، طرّاحان اين قضايا هستند. اين پولى كه مجلس آمريكا تصويب كرد كه بايد براى مبارزه با نظام ايران صرف شود، اين پول و چندين برابر اين پولها كجا مصرف شد؟ معلوم است، براى همينطور طراحي هايى مصرف مىشود، شکی نیست.”

اما شاید مهمترین اظهار نظر آقای خامنه ای درباره 18 تیر در 14 خرداد 90 مطرح شده باشد، آنجا که می گوید: “دشمنان ما تصور می كردند با رحلت امام، آغاز فروپاشى اين نظام مقدس كليد زده خواهد شد… يك برنامه ريزى ده ساله كردند… ده سال بعد اميدوار بودند كه نتيجه بدهد. سال 78 كه آن حوادث پيش آمد، آن كسى كه اين حوادث را خنثى كرد، مردم بودند. روز بيست و سوم تير سال 78 مردم آمدند در خيابانها، توطئه دشمن را كه سالها برايش برنامه ريزى كرده بودند، در يك روز باطل كردند. آن روز گذشت. موج دوم، باز يك برنامه ريزى ده ساله بود تا سال 88. به نظرشان فرصتى به دست می آمد.”

آیت الله خامنه ای در این سخنان از طرحی سخن گفته است که در آن قرار بوده ده سال بعد از واقعه کوی دانشگاه دشمن طرحی برای آشوب در کشور داشته باشد که حاکمیت آنرا خنثی کرده است. تاکید بلندپایه ترین مقام حکومت در ایران بر اهمیت واقعه 18 تیر و بعد از آن واقعه 25 خرداد گویای اهمیت نقش دانشجویان در فرایندی است که از سوی حاکمیت سیاسی درایران برنامه ریزی دشمن برای آشوب در کشور تلقی شده است. این دیدگاه می تواند در تحلیل دقیق تر چرایی هجوم های مشابه به کوی دانشگاه اهمیت فراوانی داشته باشد.

گروههای ملی – مذهبی

نهضت آزادی حمله به کوی دانشگاه و سردادن شعارهای تند و حمله به مغازه ها و بانک ها را یک جریان هدف دار به هم پیوسته تحلیل کرده و معتقد است « …در این برنامه محور اصلی، ایجاد تقابل میان مقام رهبری و رئیس جمهور است. نهضت آزادی ایران چنین تقابلی را نه به نفع رهبری و کیان کشور می داند و نه به نفع هیچ یک از مسئولان کشور و محافظه کاران و اصلاح طلبان.»

عزت الله سحابی از شخصیت های شاخص ملی – مذهبی که اخیرا درگذشت، درباره واقعه 18 تیر نوشت: « در سه نمونه دیگری که شاهد حمله به دانشگاه بوده ایم یعنی 16 آذر 1332، اول بهمن 1340، 13 آبان 1357 چنین تعرضی با این ابعاد و این موج قساوت و خشونت صورت نگرفته بود. به همین دلیل وضع دانشجویان بسیار داغ و پرهیجان است و بعضا حرف هایی تند و غیر عملی را در قالب شعار و بیانیه مطرح می کنند.»

آقای سحابی پیشنهاد «اعتصاب اعتراضی با فواصل معین » را بعنوان راهکار برای دانشجویان پیشنهاد می کند.

چند روز بعد از فروکش کردن اعتراضات خیابانی، شخصیت های اصلی نیروهای ملی مذهبی مانند دکتر پیمان، عزت الله سحابی، مهندس معین فر و دکتر ابراهیم یزدی در نامه سرگشاده ای به رئیس جمهور تحت عنوان «این فرصت تاریخی را از دست ندهید» درباره عدم رسیدگی به درخواست های دانشجویان به انتقاد از وی پرداختند. در این نامه خطاب به آقای خاتمی نوشته شده است: « … چنانچه برخوردی فعال با آمران و عاملان حوادث اخیر که تنها بخشی از سناریوی سرکوب اصلاحات هستند، پیش نگیرید، مسئولیتی تاریخی متوجه شماست.»

احزاب اصلاح طلب 
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در اولین بیانیه خود بعد از وقایع 18 تیر، این اقدام را با پرونده قتل های زنجیره ای مرتبط دانست.

جبهه مشارکت ایران اسلامی نیز در اولین بیانیه خود، رویداد 18 تیر را حلقه ای از اجزای طرحی بزرگتر دانسته و تاکید می کند که باید « فاجعه هتک حرمت دانشگاه … را حلقه ای از اجزای طرحی بزرگتر که با هدف ناتوان نشان دادن دولت در تامین حقوق و امنیت مردم و ایجاد یاس و انفعال به ویژه در میان نخبگان جامعه ارزیابی کرد. ضرورت دارد که هدف مجریان این پروژه که بی شباهت به پروژه قتل های زنجیره ای و حذف عنصر مردمی و متفکر جامعه به عنوان بزرگترین تکیه گاه دولت و رئیس جمهور نیست، بدفت هم در سطح اندیشه سازی و هم در سطح اجرا و عملیات شناخته و معرفی گردد.»

کارگزاران سازندگی در 20 تیر ماه در بیانیه ای با اشاره به تهاجم خشونت بار به کوی دانشگاه هشدار می دهد که «…چنانچه از روی تدبیر و درایت ابعاد سوء این نوع اقدامات کنترل و نتایج زیان بار آنها برطرف نگردد، می تواند به یک معضل جدی در اداره کشور تبدیل شود. مسلما رفع سریع توقیف روزنامه سلام و برخورد جدی با عوامل تهاجم به دانشگاه و دلجویی از دانشجویان عزیز و جبران پیامدهای ناشی از برخوردهای ناصواب با نیروهای انقلابی در چندماه گذشته … می تواند به عنوان نخستین گام برای فائق آمدن بر مشکلات جاری کشور … تلقی گردد.»

مجمع روحانیون مبارز نیز در اولین بیانیه خود که در روز شنبه 19 تیر منتشر شد بیشتر به مسئله توقیف روزنامه سلام پرداخته و در پایان بیانیه، به واقعه کوی توجه کرده است.

سازمان ها و احزاب محافظه کار

انصار حزب الله اصلی ترین متهم شناخته می شود که اعضای آن در حمله به کوی دانشگاه نقش داشته اند. این گروه در اولین موضع گیری خود با اظهار همدردی با آسیب دیدگان حادثه کوی که آن را « فتنه کور» نامیده و خواستار « .. رسیدگی به علل و عوامل حوادث اخیر و مجازات سریع عاملان آن شد. » انصار حزب اله همچنین آنچه را که « برخی روزنامه های تشنج آفرین وابسته به گروه های پیدا و پنهان سیاسی » به آن ها نسبت داده اند را تکذیب و هر گونه دخالت و حضور خود در وقایع کوی دانشگاه را نفی کرده است.

مسعود ده نمکی بیش از یک ماه بعد از این واقعه تاکید می کند که «… تحکیم بازیچه بود، نیروی انتظامی هم با آن روش برخورد بازی خورد … من معتقدم که جریان دوم خرداد در حادثه کوی دانشگاه بیشتر از همه نفع برد. به دنبال این (تعطیلی سلام) نیروهای اجرایی دفتر تحکیم وحدت به عنوان گروه فشار، عامل ضربت و جاده صاف کن جریان دوم خرداد وارد عمل شدند … من در کوی دانشگاه دوربین های متعدد را دیدم… »

محمد کاظم انبارلویی از اعضای مرکزی جمعیت موتلفه اسلامی دانشجویان معترض در این جریان را « گروه فشار دانشجویی» و « جمع آشوب طلب» نامیده و بر «غیر قانونی» بودن تجمع دانشجویان تاکید می کند بدون آنکه به محکوم کردن ورود به کوی اشاره ای کرده باشد.

انجمن های اسلامی اصناف و بازار تهران همسو با موتلفه تاکید می کنند که «… تجمع و راهپیمایی غیر قانونی و ضرب و شتم عابران و افراد بی گناه و شعار علیه مقدسات و ارزشهای ملت و اسلام و بهانه دادن به صداهای بیگانه و شادی بخشیدن به آمریکای جنایتکار و همخوانی با منافقان و ضد انقلاب همه و همه از تلخ ترین صحنه ها بود.»

تحلیل های اعضای جمعیت موتلفه از این هم فراتر رفت تا جایی که آقای انبارلویی در یادداشتی به طرح این مسئله پرداخت که روشن کند آیا اعتراضات 18 تیر جنبش دانشجویی است یا نه؟ وی سه خصیصه جنبش دانشجویی در نیم قرن اخیر برشمرده است:« 1. ضدیت با استبداد جهانی بویژه آمریکای جنایتکار، 2. ضدیت با استبداد داخلی و 3. همراهی و همگامی با مردم ». از نظر او« … پدیده ای که در هفته گذشته رخ داد ( به دلیل حمایت آمریکا ) نه تنها فاقد مهمترین خصیصه جنبش دانشجویی یعنی ضدیت با استبداد جهانی و آمریکا بود بلکه از حمایت و همراهی بی دریع امپریالیسم جهانی هم برخوردار بود. »

حبیب الله عسگراولادی در واکنش به حادثه کوی دانشگاه خواستار آن است که « موضوع تظاهرات غیر قانونی در شب جمعه 18 تیرماه، تخریب کوی و سپس تحصن، تظاهرات بدون مجوز و خشونت علیه مردم و تخریب اموال عمومی همه به لحاظ حقوقی، قضایی و امنیتی باید پیگیری شود. بی شک کسانی که در آشوب های تهران پا به میدان براندازی گذاشتند، عنوان مفسد و محارب را سزاوارند زیرا سرویس های جاسوسی دشمن فرمان چنین اعمالی را صادر می کردند.»

جامعه روحانيت مبارز تهران نیز اعتراضات دانشجویی را کار دشمنان و مطرودان انقلاب اسلامی دانسته که پس از وقوع این حادثه تلخ در این چند روز اخیر با نفوذ در جمع دانشجویان دست به حرکت هایی زدند و با توهین به مقدسات اسلام و انقلاب حرمت ها را شکستند.

نمای آخر: نرده های کوتاه ، نرده های بلند

در 18 تیرماه ، هنگامی به کوی دانشگاه تعرض شد، نرده هایی که محوطه بزرگ کوی را حفاظت می کرد اندکی بیش از یک متر ارتفاع داشت. به همین دلیل دانشجویان امکان آن را داشتند که از هجوم نیروهای ویژه و لباس شخصی به خیابان های اطراف بگریزند. 
چند ماه بعد از حمله به کوی دانشگاه، دولت محمد خاتمی شهرداری تهران را مامور بازسازی کوی دانشگاه کرد. اتاق های دانشجویان بازسازی شد، فضای کوی به حالت گذشته بازگشت با این تفاوت که نرده های بلندی گرداگرد کوی را پوشاند که دیگر براحتی نمی شد از آنها گریخت، چرا که در هجوم 25 خرداد 88 نرده های بلند کوی دانشگاه نیز به یاری سرکوب شتافته بود

سازمان همبستگی ملی جو انان ایران(انگلستان